Doğa kültür ve yetiştirilmenin birbiriyle bağlantısı nedir? Genetik özellikler insanın yaşamını ve insanın sağlığını ne ölçüde etkiler? Kültürel özellikler sağlığımızı ve yaşamımızı nasıl yönlendirir? Yetiştirilme tarzı ve yaşam biçimi ile genetik faktörlerin etkisinin azalması mümkün mü? Beslenme alışkanlıkları genetik hastalıkların önüne geçebilir mi? Bu soruların yanıtlarına birlikte göz atalım…
Doğa Kültür ve İnsan Özellikleri Arasındaki Bağ
Doğa kültür ve insan özellikleri arasındaki bağ geçmişten günümüze hep araştırılan bir konu olmuştur. 60’lı yıllarda yapılan araştırmalar ve elden edilen veriler neticesinde bazı sonuçlara ulaşılmıştı. İnsanların özelliklerine bakıldığında ve değerlendirildiğinde; ana yapı olarak değerlendirildiğinde genetik faktörlerin neredeyse bütünüyle etkili olduğu düşüncesi ortaya atılmıştı. Uzun bir süre boyunca gerçek anlamda bakıldığında insan üzerinde doğanın yani “nature”ın, genetik faktörlerin çok önemli olduğuna inanıldı ve bu görüş savunuldu.
Süregelen araştırmalar ile uzun süren savunulan bu görüşün yerini, insanın hem doğasından, genetik faktörlerinden aldığı unsurların hem de yetiştirilme kültürünün etkili olduğu düşüncesi aldı. Her iki unsurun insan üzerinde %50 oranında etkisi olduğu şeklinde değerlendirmeler ortaya konuldu.
Kültürel Özellikler Genetik Faktörlerin Geri Planda Kalmasına Yol Açabilir
Yapılan araştırmalar ve bugün elde edilen veriler gösterdi ki doğa kültür ve yetiştirilmenin insan üzerinde neredeyse eşit bir etkisi ve önemli bir dengesi var. Bir örnekle açıklamak gerekirse; bir çocuğun baskın bir şekilde boyunun uzaması, göz rengi, saç rengi gibi fiziksel birtakım özellikleri doğa ile alakalı olabilir. Ancak bu her zaman yeterli olmayabilir. Bir çocuğun potansiyelinde, genetik yapısında uzun boylu olmak varken, yapmış olduğu aktiviteler, beslenme alışkanlıkları, karbonhidrat yerine protein ağırlıklı beslenmesi, basket oynaması, kıkırdak ve kas gelişimini sağlayan gıdalar tüketmesi gibi öğelerin artması nedeniyle çocuğun normalden birkaç santim daha uzun olması mümkün olabiliyor. Ya da tam tersi durumlar ortaya çıkabiliyor. Yetiştirme tarzı ve kültürel özellikler nedeniyle genetik faktörler geri planda kalabiliyor.
Bir başka örnek olarak; Amerika’daki basketbol ekosistemine giren bir çocuk, oradaki sistem içerisinde yeniden yapılanıp, şekillendirilebiliyor. Bugün baktığımızda, Yugoslav oyuncuların pek çoğu Amerika’da basketbol oynuyor. Aslında Amerika ile Yugoslavya’yı mukayese ettiğimizde Yugoslavların basketbola çok daha yatkın olduğunu görebiliyoruz. Yani bu anlamda doğanın çok yoğun olduğu ama Yugoslavların içinde bulundukları kültürün, yetiştirme ortamlarının Amerika kadar basketbolda zengin olduğunu göremediğimiz için, basketbol o kadar değer görmediği için burada durum değişiyor. Doğa, kültür ve yetiştirilme ilişkisini bu noktada daha net görmemiz mümkün olabiliyor.
Kültürel Özellikler Genetik Risk Faktörlerinin Azalmasını Sağlayabilir
Ailesinde kalp hastalığı riski olan bir birey, genetik kodlarında kalp problemleri olmasına karşın iyi yetiştirilmesi, kendisi için oluşturduğu kültürel alt yapı, beslenme modeli ile risk oranını azaltabiliyor. Yapılan bazı araştırmalar genetik olarak kalp krizi geçirme riski aynı olan iki kişinin yaşam tarzı ve beslenme alışkanlıkları neticesinde risk oranlarının farklılaşmasına yol açtığını ortaya koyuyor. Örneğin; söz konusu iki kişiden biri Akdeniz yemek kültürüne sahip, bir diğeri ise “junk food” olarak tanımlanan abur cuburları, kola, patates kızartması, karbonhidrat, ağır yağları tüketiyor. Bu noktada elbette ikinci kişinin sağlığının çok daha hızlı bozulması ve kalp krizi riskinin çok daha yüksek oranda olması söz konusu oluyor.
Kısacası; doğa kültür ve yetiştirilme tarzı insan yaşamı üzerinde dengeli bir biçimde etkili olabiliyor. Bazı özellikleri yalnızca genetik faktörler ya da yalnızca kültür ile açıklamak mümkün olmuyor. Bu konuda daha detaylı bilgi edinmek isterseniz Doç. Dr. Gamze Sart ile iletişime geçebilir, web sitesini ziyaret edebilirsiniz. Daha fazla içeriğe ulaşmak için YouTube kanalımıza abone olabilirsiniz.
